Mga Kuro-Kuro mula kay Kundera

"The heaviest of burdens crushes us, we sink beneath it, it pins us to the ground. But in love poetry of every age, the woman longs to be weighed down by the man's body.The heaviest of burdens is therefore simultaneously an image of life's most intense fulfillment. The heavier the burden, the closer our lives come to the earth, the more real and truthful they become. Conversely, the absolute absence of burden causes man to be lighter than air, to soar into heights, take leave of the earth and his earthly being, and become only half real, his movements as free as they are insignificant. What then shall we choose? Weight or lightness?"  

― Milan Kundera, The Unbearable Lightness of Being

Umuupo ako sa aming klase, iniisip paminsan na parang ako'y nasa Philosophy class. Napag-iisipan at napagninilayan ko rito ang mga bagay-bagay na hindi ko napapansin sa normal na araw. Swak na swak ang napag-usapan namin kanina sa bigat ng loob na nadarama ko. Iginiit ni Milan Kundera, ang kabigatan daw ay isang mabuting bagay. Tanda ito na ikaw ay nagmamahal, na hindi ka manhid sa mundong ginagalawan mo. Ang kabigatan ay kaakibat ng attachment sa mundo at sa mga taong kasama mo, kaya kapag nagmahal ka, hindi maiiwasang makaramdam ka ng bigat.

Matapos ang diskusiyong iyon, sa wakas ay nahanap ko na ang kasagutan sa mga tanong na matagal nang bumabagabag sa akin. Bakit ko ba pinoproblema ang problema ng iba? Ano ba ang saysay ng lahat ng bigat na nararamdaman ko? Ngunit, ang kasagutan sa mga ito ay isa uling tanong. Para kanino o para saan ka ba bumabangon?

Halos lahat ng kilos natin ay buhat ng pagmamahal. Maaring ito'y pagmamahal sa agham para sa mga siyentipiko, pagmamahal sa teatro para sa mga aktor. Pero paano kung sapilitan mong ginagawa ang mga responsibilidad mo, gaya ng pagpasok sa paaralan, o pagtrabaho sa lugar na hindi mo gusto? Buhat pa rin ba ito ng pagmamahal? Marahil kaya tayo patuloy na pumapasok sa paaralan kasi nais nating magkaroon ng magandang trabaho sa kinabukasan, at kaya naman tayo pumapasok sa trabaho kahit hindi natin ito gusto, para magkapera, para masigurong may makakakain araw-araw. Pero kung ating susuriin ng maigi ang mga kagustuhang kakabanggit, hindi ba kaya nais natin magkaroon ng magandang trabaho sa kinabukasan kasi nais nating maibalik sa ating magulang ang hirap binuhos nila para sa atin? Hindi ba kaya patuloy parin nagtratrabaho ang mga tao kasi nais nilang masigurong mabibigyan ng magandang buhay ang pamilya? Naniniwala ako na kaya natin nakakayanang gawin ang mga bagay na hindi naman talaga natin gusto, ay dahil may pagmamahal na nagtutulak at nagbibigay ng lakas sa atin. Alam natin na higit na mas madali at mas magaan mabuhay para sa sarili lamang, ngunit ang gaang ito ay manhid at walang saysay.

*****

Dahil sa bagong pag-unawa sa gaan, bigat at pati na rin sa pag-ibig ayon sa mga salita ni Milan Kundera, naudyok akong basahin ang kanyang libro. Laking tuwa ko tuloy noong rinegaluhan ako ng kuya ko nito noong Pasko. Natapos ko nang basahin ang unang dalawang bahagi ng libro at nais kong ibahagi muli rito ang panibago kong pag-uunawa o kuro-kuro mula sa libro.

Ang regalo sa akin ng Kuya ko noong na""karaang Pasko 

"We can never know what to want, because, living only one life, we can neither compare it with our previous lives nor perfect it in our lives to come."

"There is no means of testing which decision is better, because there is no basis for comparison."

― Milan Kundera, The Unbearable Lightness of Being

"Ano ba talaga ang gusto mo sa buhay?" Tinanong iyan sa akin noong guidance consulation namin noong ako'y nasa unang taon pa lamang ng college. Bago ang sandaling iyon, akala ko wala akong alinlangan sa magiging kinabukasan ko. Ngunit, ako'y natameme lamang sa tanong na iyon. "Hindi ko po alam.", sagot ko sa guidance counselor na nakayuko ang ulo.

Sigurista ako. Hanga't maaari, gusto ko lahat ng bagay na gagawin ko ay nakaplano. Lagi kong hinahangad na magkaroon ng tiyak ng direksiyon ang buhay ko. Subalit, indecisive o bantulot rin ako. Palibhasa'y masyado akong maraming gustong gawin at hindi ko na matiyak kung anong nangingibabaw. Pati maliliit na bagay pinoproblema ko.

"Ano bang side dish sa Kenny's ang oorderin ko? Mac and Cheese o Corn and Carrots?"
"Kaninong party ba ang pupuntahan ko?" (nauwi ang dilemma kong ito sa pagpunta sa parehong party)
"Anong kulay ng nail polish kaya ang mas maganda?" (kahit parehong shade ng pink ang pinagpipilian ko)
"Aling t-shirt kaya ang kailangan kong dalin sa overnight?" (isa lang ang kailangan, pero apat ang dinala ko)
"Sino kaya sa kanila ang sasagutin ko?" (Chos!)

Mayroon ring siyempreng mas mabigat at mas mahirap na pamimili.

"Saan ba talaga ako mag-aaral ng kolehiyo? Sa UP o sa Ateneo?"
"Tutuloy pa ba akong mag-law-school?"

at ngayon...

"Tutuloy pa ba ako sa paglahok sa JTA (Junior Term Abroad)? 

Mahirap magpasya kasi namimili ka sa pagitan ng dalawang madandang opsyon. At ayon nga kay Kundera, walang tiyak na paraan para malaman kung ano ang masmainam sapagkat hanggang haka-haka lamang ang magagawa natin. Kapag nakapagpasya ka na, kailan man ay hindi mo malalaman ang kabilang dako ng desisiyon mo, o ang opportunity forgone (gamit ang terminolohiyo sa economics). Paminsan, kailangan ipaubaya na lang natin ang pagpapasya sa tiwala. At para gawin ito, kailangan sa halip na hayaang manaig ang ating pagiging sigurista ay hayaan nating iudyok tayo ng katapangan lalo na kung ang pumipigil na atin sa pagpili sa isang opsyon ang ang takot sa pagtaya.

Kung ang kinabukasan natin ay nakalatag at nakaplano na, hindi na natin mararanasan ang kagandahan at kabuluhan ng pagkakamali, pagtayo muli, pag-usbong, at pagsibol natin bilang mga tao. Kaya hindi dapat matakot sa kinabukasang walang kasiguraduhan at huwag nang isipin ang mga panghihinayang dahil una, kailan man ay hindi natin matitiyak ang kalalabasan ng bagay kung pinili natin ang kabilang dako ng desisiyon at ikalawa, saan man tayo mapadpad ay may pagsibol na makakamit kung tayo ay nagtaya.

Lalaki ang ating mga comfort zones kung pipiliin nating magtaya (hayaang ilagay ang sarili sa walang kasiguraduhan) sapagkat sa pagtataya lang natin mararanasan ang mga bagay na tunay na bago sa atin. Hindi na natin mamamalayan, ang dating panic zone ay magiging comfort zone na rin natin, at magiging handa na tayo sa mga mas malaking pagsubok.

Kaya bagaman takot ako mamuhay nang malayo sa pamilya ko, takot akong maka-missout sa mga oportunidad tulad ng OJT o Org Positions at takot akong mapagiwanan ng mga kaibigan ko, pinipili kong tumuloy sa JTA upang maranasan kong mapunta sa walang kasiguraduhan at bagkus, makilala ko lalo ang sarili ko at makasibol ako bilang tao.

"The greater the ambiguity, the greater the pleasure."
― Milan Kundera, The Unbearable Lightness of Being

Kabundukan, Katahimikan

Noong isang klase sa Filipino, napag-usapan namin ang sagisag ng bundok. Noong panahon daw ng Kastila, ang bundok ang naging takbuhan ng mga taong ayaw magpasakop sa mga Kastila. Habang lumalayo ka sa bayan, masmalaya ka. Ginamit namin si Basilio bilang halimbawa drto. Sa bayan siya nasaktan at sa kabudukan naman siya nakahanap ng pag-hilom. Ang bundok para sa kanya ay naging sanctuary.

Hanggang ngayon, itinuturing pa rin ng marami ang bundok bilang sanctuary. Ang pagpunta kasi sa kabundukan ay may dalang pakiramdam pagtakas sa siyudad. Tahimik at malayo kasi ang bundok sa gulo ng bayan. Kapareho ng pagtakbo ng sinaunang Pilipino sa kamay ng Kastila ang pagtakbo ng mga tulad ko mula sa ligalig ng siyudad. Ang buhay siyudad kasi ay mabilis, demanding, nakakapagod at pamnisa'y malupit. Gaya ko, marami tuloy ang nagnanais makatakas sa lahat ng kaguluhang nangyayari sa paligid. Marami tuloy tulad ko ang naghahanap ng parang real-life-pause-button upang makahinga at makapagpahinga naman sa demands ng bayan.

Tulad ni Basilio, nakahanap rin ako ng sanctuary sa kabundukan.

Bukang-liwayway sa Caleruega, Batangas

Dapit-hapon  sa Caleruega, Batangas

Dahil conducive sa pagninilay, pananahimik at pagdadasal ang kabundukan, naging tampok ang mga retreat house dito. Ang mga litrato sa itaas ay kinuha ko noong first year high school ako. Iyon ang unang beses kong mag-retreat ng tatlong araw. Parang panaginip lamang ang tatlong araw na iyon, lalo na't ang ang tanawing ganoon ang sumasalubong sa akin araw-araw. Naakit ako ng malamig na simoy ng hangin, kaluwangan, at higit sa lahat, sa katahimikan. Mula noon ay sabik na sabik na ako tuwing kami'y magre-retreat. Sa kabundukan ko kasi panandaliang natatakasan ang mga gumagambala sa akin sa siyudad. Napapagnilayan ko rin kung gaano kaganda ang mundo, at kung gaano ako kasuwerte at mapalad sa lahat ng biyayang natamo ko sa mga nakalipas na panahon. At isa pa, para kaming nagbabakasyon ng mga kaklase ko tuwing retreat. Uso pa naman din ang mga heart-to-heart talk sa lamig at katahimikan ng gabi. Bumabalik ako sa siyudad nang nakapagpahinga ng maigi at magaan ang loob.

Ang tanawin mula sa balkonahe ng retreat house sa Batulao, Batangas

Ang tanawin mula sa aking Bintana sa Carmelite Retreat house, Tagaytay

Subalit ilang araw makalipas ng retreat, malilirip ko na wala palang nagbago. Ang katahimikan pala na naranasan ko ay mananatiling parang panaginip lamang habang hinaharap ko ang siyudad ng ligalig. Noong nakatapos ako ng hayskul, matagal-tagal din akong hindi nakapag-retreat dala ng pagiging abala sa college. Nadagdagan pa ng gulo ang mundong ginagalawan ko at ang tagal kong ninais makabalik sa katahimikan ng kabundukan upang makapagpahinga at makapagnilay sa mga pagbabago ng buhay ko.

Sumailalim ako sa isang "5-day Silent-Retreat" kailan lamang. Limang araw kami nanahimik upang magdasal at magnilay. Bawal naming kausapin ang kahit sinong kasama namin, sa lahat ng oras, maliban sa aming retreat director, isang oras kada araw.

Dito kami nag-retreat sa Sacred Heart Novitiate. Matatagpuan ito sa may Quirino Highway, labinlimang kilometro lang ang layo mula sa Quezon Memorial Circle

Tanaw mo pa dito ang mga gusali at nagsisiksikang bahay sa siyudad. Maririnig mo pa sa malayo ang busina at ingay ng mga sasakyang dumadaan. Ang hangin din ay 'di kasing laming ng sa kabundukan. Naging mas mahirap tuloy ang pananahimik.

Noong una'y akala ko kalokohan at isang uri ng pagpapakamatay ang pagsasailalim dito ngunit, tinapangan ko ang loob ko at tinanggap ang hamong manahimik. Akala ko, sa pagpunta ko sa retreat, matatakasan ko muli ang mga problemang iniwan ko sa siyudad. 'Yun pala, maabutan ako ng mga problemang ito. Dahil naiwanan akong mag-isa, walang kausap at walang magawa, napilitan akong harapin ang mga tanong at problemang pilit kong kinalimutan dati. Kinailangan kong aminin sa aking sarili ang mga pagkukulang ko, kinalangan kong isaisip ang mga masasakit na alaalang binaon ko na sa lupa, kinailangan kong hayaan ang sarili kong maramdaman muli ang sakit ng nakaraan. Mahirap, pero sa tulong ng Diyos at retreat director ko, kinaya.

Matapos ang limang araw ng pananahimik, higit kong nakilala ang aking sarili at ang aking kahinaan. Dahil sa pananahimik, naabutan ako ng tinatakbuhan kong problema at harapin sila isa-isa. Dahil sa pananahimik, nagbago ang perspektibo ko sa buhay. Nang makabalik ako sa siyudad, wari ko'y wala pa ring nagbago. Maingay pa rin at magulo ang lungsod. Ngunit ngayon, dahil sa mga pinagdaanan ko noong retreat, mas kaya ko na harapin ang ligalig. Ngayon, wagas na ang kapanatagan ko, dahil ng katahimikan ng aking loob.

Hindi pala kailangan ng kabundukan para makaranas ng katahimikan. Ang tunay katahimikan ay na sa loob na natin, kailangan lang natin ito hanapin sa pamamagitan ng pananahimik, at sa pagharap sa mga bumabagabag sa atin.

Pagdadamit

I-play ang prezi upang mabasa ang aking mga kuro-kuro ukol sa pagdadamit

Aksidente, Swerte at Malas Ayon kay Marrielle

Lapitin ako sa aksidente. Noong bata raw ako, kung saan-saan ako nababangga—sa  aparador, sa gilid ng mga upuan, at sa sulok ng pintuan. Nasagasaan na rin ako nang umaatras ang isang sasakyan. Kulang na lang daw ay itali na nila ako nang parang aso upang malayo sa mga aksidente. Sumuko na rin ako sa pag-aaral sumakay ng bisikleta sa takot na baka mahulog lamang ako. Ika nga sa klase naming sa Psychology 101, learned helplessness ang tawag dito. Paano ba ako hindi mapanghihinaan ng loob e, ako yata ang kauna-unahang tao na ma-out-of-balance sa bisikletang tatlo ang gulong.

Ganito ang three-wheeler bike kung saan ako nahulog. Tanda ng pagkahulog kong iyon ang isang peklat sa aking tuhod. 

Hanggang ngayon, madalas pa rin akong matapilok, mahulog at makaiwan ng gamit. Sa dalas ng pagkakadapa ko, ilang beses na nahuli ang mga ito sa litrato. 

Pansinin ang sumabit kong paa.

Daig ko pa si Miriam Quiambao sa poise. Habang nadadapa ay nakangiti pa rin!

Tilang walang araw na ginawa ang Diyos na hindi ako natatapilok, nadadapa, o nakaiiwan ng gamit. Kailan lamang ay nahulog ako sa hagdan sa paaralan at nagtamo ng tatlong pasa sa aking kaliwang binti at kasinlaki ng palad ko ang mga pasang ito. Sa araw rin na iyon,  matapos ko maka-goal sa Futsal, nasapul naman ako ng bola sa mukha. Parang may magnetic powers ako sa mga bola.

Hindi man natin pinapansin, pero ang buhay natin ay binubuo ng mga aksidente. Maaaring ituring na swerte ito, gaya ng pagkakapulot ng limang piso sa bangketa. Maaari ring ituring na malas ito, gaya ng pagkakanakaw ng pitaka habang papasok sa paaralan. Ang aksidente ay 'di maiiwasan, kahit anong paghahanda ang gawin natin para dito. Ang nagbabago lamang ay ang pagturing natin sa mga ito, kung malas nga ba o swerte ang naganap na aksidente.

Para sa marami, malas daw ang pagiging malapitin ko sa aksidente. ‘Di ko sila masisisi. Ilang sugat at peklat na rin ang natamo ko dahil sa mga aksidente. Subalit, swerte pa rin ako sa maraming paraan. Ilang beses man akong nadadapa o muntik na masagasaan, ni minsan ay hindi ako kinailangang dalhin sa ospital. Ilang beses ko man naiwanan ang mga gamit ko, laging may nagbabalik o nagpapaalala sa akin na balikan ang mga ito. Kahit ilang beses na ako napahiya dahil sa mga aksidente ko, bunga naman nito'y mga kuwentong kinaaaliwan ng mga kaibigan ko.

Inaamin ko, hindi laging madaling hanapin ang swerte sa lahat ng aksidente. Pinutulan ng binti ang lola ko dahil sa isang aksidente. Matagal-tagal din akong nagalit sa mundo dahil doon at sinisi sa malas ang lahat. "Bakit kasi lola ko pa yung kailangang maaksidente? Mahihirapan tuloy siya,” giit ko sa aking sarili. Pero nang nagtagal, natanto ko na kung hindi siya naaksidente, pipiliin niyang tumira sa probinsiya, kung saan mag-isa siya. Hindi ko na siya makikita araw-araw at makakamusta. Ang kuya ko naman ay nagkaroon ng sakit sa mata sa ‘di malamang dahilan. Walang lunas ang sakit niya at giit ng doktor, baka sa pagtanda niya'y unti-unti siyang mabubulag. Muli, itinuring kong malas ito. Hindi ko malirip kung bakit binigyan siya ng Diyos ng ganyang kabigat na problemang kailangan niyang pasan. Muling bumigat ang loob ko sa bagay na wala akong kontrol. Isang araw, nag-usap kami ng masinsinan ng kapatid ko. Sabi niya, "Baka kaya ako nagkasakit ng ganito para maging inspiration sa iba. Na kahit may disability ako, kaya ko mamuhay nang normal." Magiging swerte sa iba ang bigat na kailangan niyang pasan. At bagaman nagagambala ako paminsan-minsan sa kinabukasan niya, ang loob ko naman ay panatag na kaya niya ring makita ang swerte sa kamalasan niya.

Wala naman akong kasiguraduhan kung talagang swerte o malas lahat ang kaganapan sa buhay ko. Subalit, kung ituturing kong malas ang mga aksidente sa buhay ko, palagi na lamang sasama ang loob ko, at siguradong mawawalan ako ng lakas harapin araw-araw ang mga pagsubok na darating. Kaya pinipili kong hanapin ang swerte sa lahat ng aksidente sapagkat sa ganitong paraan ko lang mabibigyang saysay ang aking buhay at sa ganitong paraan ko lang makakayang harapin lahat ng nakaambang aksidente at pagsubok sa hinaharap. Maaaring mangmang ang ganitong pag-iisp, ngunit pipiliin ko na ang ganitong kabaliwan kaysa sa kabaliwang lunod sa poot at malas.

Paghihintay

Ang aking hamak na tangkang gaumawa ng typograpiya
Kung hindi gumagana ang animasyon, maaring tignan ang gif dito.

Mahirap maghintay nang hindi naiinip. Mahirap palipasin ang oras nang walang kasiguraduhang darating ang iyong hinihintay. Kaya manghang-mangha ako sa kakayahan ng mga asong maghintay. Kahit iwan sila ng kanilang amo buong araw, pagbalik ng amo ay malugod pa rin silang sasalubong.

Ito si Cobey. Takot man ako sa aso dati, napamahal na ako sa kanya.  Pano ba naman hindi, eh tuwing umuuwi ako, kung makasalubong siya parang sampung taon na niya ako di nakikita. Mas masarap talaga umuwi sa bahay nang nakakasiguro kang may nag-aabang sayo.

Lights, Camera, Action.

Aliw na aliw ako noong pinakinggan ko ang mga formula ng mga pelikulang aksyon na binanggit ng guro namin sa Filipino. Ang bidang underdog ang siyang nagwawagi sa huli. Hindi nawawala ang warehouse bilang tagpuan, lalo na sa mga eksenang barilan. Laging isinisiwalat ng kontrabida ang kanyang plano at magkukuwentuhan muna sila ng bida bago maglaban. Ang umuudyok sa bida na lumapit sa kontrabida ay ang pagdakip ng kanyang mga mahal sa buhay. May kakayahan ang bida na iwasan ang sandamakmak na bala ng baril. Ilan lamang ang mga ito sa mga formula ng mga pelikulang aksyon.

Sa aking palagay, may mga dahilang hindi hayag ang patuloy na pagtangkilik ng mga Pilipino, lalo na ng masa, sa mga pelikulang sumusunod sa Horizon of Expectation, gaya ng mga pelikulang aksyon sa ating bansa. Maaaring dahil hinahanap-hanap natin ang katiyakan sa buhay kung saan ang tanging katiyakan lamang ay ang pagbabago. Maaaring pampalubag-loob ang panonood ng pelikula kung saan ang underdog ang nagwawagi sa huli, sapagkat dito lamang nakikitang naisabubuhay ang kagustuhang makaahon sa kahirapan at makalamang sa mga nang-aalipusta. Maaari rin namang isang patikim ng kapangyarihan ang inihahatid ng kakayahan nating mahulaan ang kapalaran ng mga tauhan sa pelikula, tulad ng pagkakaalam ng Diyos tungkol sa mga kapalaran natin. Anuman ang dahilan sa pagtangkilik natin sa ganitong uri ng pelikula, naniniwala ako na may sinasabi ito tungkol sa pamumuhay natin sa labas ng takilya.

Suriin natin ang salitang “Aksyon.” Kaakibat ng konsepto ng “Aksyon” ang salitang “Galaw” dahil ang aksyon ay binubuo ng mga galaw. Pinapakahulugan naman ng “pagbabago ng posisyon,” o change in position, ang salitang “Galaw.” Kung gayon, maaari nating sabihin na ang “Aksyon” ay koleksyon ng mga galaw, o koleksyon ng mga pagbabago. Subalit, dahil may mga formula nang sinusunod ang mga pelikulang aksyon sa Pilipinas, nawawalan na ng pagbabago ang pelikula. Nawawala na tuloy ang elemento ng Aksyon sa mga ito.

Marahil, ang patuloy na pagtangkilik sa ganitong uri ng pelikula ay katumbas ng pagtanggap natin sa kawalan ng aksyon at kawalan ng pagbabago. Higit pa rito, ang pagtangkilik natin sa ganitong uri ng pelikula ay sumasagisag sa pagtalima natin sa mga formula sa sarili nating mga buhay.

Nakausap ko ang isa sa mga batang tinuturuan namin sa NSTP Area Insertions. Tinanong ko siya, “Mary Grace (hindi niya totoong pangalan), anong gusto mong maging pagtanda mo?” Nagulat ako sa sagot niya. Ang sabi niya, “Katulong. ‘Di naman ako makakapagtapos ng college e.” Nakalulungkot isipin na bata pa lamang siya, sumusuko na siya at tumatalima sa malupit na formula ng buhay niya. Para bang tadhana na niya ang maging katulong. Naisip ko rin na pati pala ako, tumatalima na sa formula ng buhay ko. Nakatatak na sa aking isipan na kailangan kong mag-aral, kumuha ng kursong alam kong magbibigay sa akin ng magandang trabaho sa kinabukasan, mag-ipon ng pera at magsimula ng pamilya at ang magiging mga anak ko ay patatahakin ko sa parehong landas ng buhay.

Ano ngayon? Masama bang sumunod sa mga formula ng buhay?  Hindi. Wala namang masama sa pag-aaral sa kagustuhang makatiyak sa magandang kinabukasan. Wala ring masama sa pagtanggap na may mga bagay na sadyang ‘di na natin kayang baguhin. Ngunit mag-ingat sa ganitong diskurso sapagkat baka makahon na tayo sa kaisipang “Ganyan talaga ang buhay” at tuluyang makalimutan natin kung paano mangarap at kung paano habulin ang mga pangarap na ito. Huwag nating kalimutan na kagaya ng mga pelikula, ika nga, “There are infinite possibilities.” At gaya ng mga manunulat at direktor sa pelikula, may kakayahan tayong baguhin at diktahan ang daloy ng buhay natin. May kalayaan tayong suwayin ang formula at tahakin ang landas na nais ng puso natin.

Tandaan na may kakayahan tayong kumilos upang manumbalik ang "Aksyon" sa buhay natin.

Ikaw, paano mo padadaluyin ang buhay mo? Susunod ka lang ba sa mga formula o lalabas ka sa kahon at pipiliin mong tahakin ang sarili mong landas? Lights. Camera. Action.

Bastos Ngunit Di Nakakabastos

I-load ang prezi upang makita ang nilalaman.

RIP on Prezi